Kusoma ni msingi muhimu wa maendeleo ya mtoto kiakili, kihisia, na kijamii. Kukuza tabia ya kusoma kunaweza kuboresha viwango vya elimu na kuongeza ujuzi wa watoto wetu. Hata hivyo, changamoto kama upatikanaji  wa vitabu, uhaba wa maktaba shuleni, na mvuto wa teknolojia ya kidijitali vimefanya iwe vigumu kwa watoto wengi kuwa na ari ya kusoma.

Katika makala hii, tunaangazia mbinu bora ambazo wazazi, walimu, na jamii kwa ujumla wanaweza kutumia ili kukuza utamaduni na ari ya usomaji miongoni mwa watoto wetu.

Kufanya usomaji uwe sehemu ya maisha ya kila siku. Ili watoto wawe na hamasa ya kusoma, tunapaswa kufanya kusoma kuwe sehemu ya maisha yetu sisi watu wazima ili watoto waweze kuhamasika na kuona kwamba ni utamaduni kama ilivyo kufua na mambo mengine. Watoto hujifunza kwa kuiga, ikiwa wanatuona wazazi wao tukisoma mara kwa mara, nao pia watachochewa kupenda kusoma.

Pia, sisi watu wazima tunapaswa kuwahamasisha watoto kuwa na tabia ya usomaji kwa kufanya suala la kusoma kuwa sehemu ya ratiba yao ya kila siku. Tunaweza kufanya hivi kwa kusoma kwa sauti kwa watoto. 

Wazazi na walimu wanaweza kutenga muda wa kusoma hadithi kwa sauti kwa watoto kila siku. Mbinu hii inasaidia kukuza misamiati yao na pia kuimarisha uhusiano wa kihisia. Kwa mfano, kusoma hadithi za Kiswahili kama Hekaya za Abunuwasi kabla ya kulala kunaweza kuwafanya watoto wafurahie kusoma.

SOMA ZAIDI: Tunawezaje Kuwasaidia Watoto Kujisomea, Kujitayarisha na Mitihani?

Kuwa na kona ya kusomea nyumbani, au darasani, yenye vitabu vinavyofaa umri wa watoto kunaweza kuwafanya wapende kusoma. Pia, kuhusisha kusoma na shughuli za kila siku. Tunapowaomba watoto wetu wasome orodha ya manunuzi, mabango ya barabarani, au maelekezo kwenye bidhaa mbalimbali, tunawafanya wajenge tabia ya kusoma kwa njia ya asili.

Moja ya changamoto kubwa nchini Tanzania ni upatikanaji wa vitabu vya watoto, hasa vijijini. Kuanzisha maktaba shuleni na katika jamii kutawasaidia watoto kupata vitabu vya kusoma. Miradi kama Room to Read imekuwa ikianzisha maktaba shuleni ili kuongeza upatikanaji wa vitabu.

Baadhi ya maeneo nchini yameanzisha maktaba zinazotembea ambazo husafirisha vitabu hadi kwa watoto walioko vijijini. Kwa mfano, Soma Book Café jijini Dar es Salaam hufanya kazi ya kupeleka vitabu kwa watoto wa jamii zisizojiweza. Wazazi na shule wanaweza kuanzisha programu ya kubadilishana vitabu ili watoto waweze kusoma vitabu mbalimbali kwa gharama nafuu.

Tafiti zinaonesha kuwa watoto wanapojifunza kusoma kwa lugha yao ya kwanza, wanakuwa na uelewa mzuri zaidi wa lugha nyingine baadaye. Kwa hiyo, tunapaswa kuwahamasisha watoto kusoma kwa Kiswahili na lugha nyingine za asili. 

Kuna mradi wa African Storybook unatoa hadithi za bure katika lugha mbalimbali za Kiafrika, ikiwemo Kiswahili. Tunaweza kupakua na kuchapisha hadithi hizi ili kuwahamasisha watoto wetu kusoma. Pia, Serikali ya Tanzania na mashirika kama Ubongo yamekuwa yakitengeneza vitabu na maudhui ya elimu katika Kiswahili ili kuhimiza usomaji miongoni mwa watoto wetu.

SOMA ZAIDI: Siku ya Wanawake Duniani Itukumbushe Kuwafundisha Watoto Thamani ya Usawa na Haki

Katika dunia ya sasa ya kidijitali, teknolojia inaweza kutusaidia kukuza utamaduni wa kusoma kwa watoto. Tunaweza kutumia programu za simu na vitabu vya kidijitali kwa majukwaa kama Worldreader ambayo yanatoa maelfu ya vitabu vya Kiswahili na Kiingereza vinavyopatikana kupitia simu za mkononi, jambo ambalo ni msaada mkubwa kwa watoto walioko maeneo yenye uhaba wa vitabu vya kuchapishwa.

Watoto wengi huvutiwa na maudhui ya sauti na picha; kwa hiyo, Hadithi za Sauti na Simulizi za Kidijitali ni muhimu.  Programu kama Ubongo Kids zinatumia hadithi zinazosimuliwa kwa njia ya kuvutia ili kuwahamasisha watoto kusoma. Tunaweza pia kuunda vikundi vya WhatsApp ambapo wazazi na walimu wanashirikiana kushiriki hadithi na changamoto za usomaji kwa watoto.

Jamii ina jukumu kubwa katika kuhakikisha watoto wanapenda kusoma. Tunaweza kuwa na mafunzo kwa wazazi kuhusu namna ya kuwasaidia watoto kusoma kupitia makala kama hizi sote tunajifunza.

Tufanye kusoma kuwa jambo la kufurahisha. Watoto wanahamasika zaidi kusoma ikiwa kuna burudani na motisha. Njia bora za kufanikisha hili ni pamoja na mashindano ya kusoma na simulizi. Shule zinaweza kuandaa mashindano ya kusoma ambapo watoto watapewa zawadi kwa maendeleo yao.

Tunaweza kuwafanya watoto wachore picha zinazohusiana na hadithi walizosoma, waigize wahusika wa vitabu wanavyopenda, au hata waandike hadithi zao wenyewe. Watoto wengine wanakosa hamasa ya kusoma maandishi marefu, lakini vitabu vya vibonzo na picha vinaweza kuwasaidia kuanza kupenda kusoma.

SOMA ZAIDI: Fahamu Jinsi Unavyoweza Kuelewa Lugha ya Upendo ya Watoto Wako

Shule zina nafasi kubwa ya kuwajengea watoto tabia ya kusoma. Walimu na wakuu wa shule wanaweza kuanzisha dakika 10 za kusoma kimya kila siku. Watoto wanapopewa muda wa kusoma kwa utulivu kila siku, wanajenga tabia ya kusoma kwa hiari. 

Tumalize kwa kusema, kuendeleza utamaduni wa kusoma kwa watoto wetu ni jukumu letu sote. Kwa kushirikiana kama wazazi, walimu, na jamii, tunaweza kuwafanya watoto wetu kuwa wasomaji hodari, jambo ambalo litawasaidia katika safari yao ya elimu na maisha kwa ujumla.

Soma, hamasisha, na weka msingi bora ili kukuza kizazi cha wasomaji!

Makala hizi za malezi huandaliwa na C-Sema, shirika lisilo la kiserikali linalojikita katika kuendeleza na kulinda haki za watoto Tanzania. Kwa maoni na ushauri, wapigie kwenye simu namba 116, ambayo ni maalumu kwa huduma za mtoto. Huduma hii haitozi malipo toka mitandao yote nchini. Vilevile, unaweza kuwapata kupitia kurasa za Facebook: Sema Tanzania, X: @SemaTanzania, na kupitia tovuti yao www.sematanzania.org.