Katika kujenga mahusiano yenye afya, watoto wanayo haki ya kuelimishwa juu ya nini kinakubalika na nini hakikubaliki. Watoto wetu wanapokua, hujifunza kuunda na kudumisha mahusiano na watu wengine—urafiki, uhusiano wa kifamilia, na baadaye, mahusiano ya kimapenzi wanapofikia ujana. 

Ingawa utotoni tunawafundisha umuhimu wa kushirikiana na kuwa na adabu, kadiri wanavyokua, ni muhimu pia tuwape mwongozo kuhusu heshima, mipaka, na tabia zinazokubalika katika mahusiano.

Tafiti zinaonesha kuwa watoto wanaopata mwongozo wa wazazi na walezi kuhusu mahusiano na kuhusiana huwa na uwezekano mdogo wa kuingia kwenye mahusiano yenye madhara wanapokuwa watu wazima. Kufundisha watoto kuhusu mahusiano yenye afya kunaweza kupunguza ukatili na unyanyasaji kwa watoto katika jamii.

Vilevile, katika dunia ya sasa, watoto wetu wanapata taarifa nyingi kuhusu mahusiano kutoka kwenye mitandao ya kijamii, runinga, na hata kutoka kwa marafiki zao. Pasipo na mwongozo sahihi, wanaweza kujifunza dhana potofu zinazoathiri mitazamo na maamuzi yao. Kwa hiyo, ni jukumu letu kuwapa uelewa mzuri kuhusu kipi kinachokubalika na kipi hakikubaliki katika mahusiano.

Katika makala haya, tutajadili jinsi tunavyoweza kuwasaidia watoto wetu kuelewa misingi ya mahusiano yenye afya, kuwapa ujuzi wa kutambua tabia zisizofaa, na kuwawezesha kufanya maamuzi sahihi wanapoingia kwenye mahusiano yao binafsi.

SOMA ZAIDI: Ubongo wa Mwanamke Hupungua Ukubwa Kipindi cha Ujauzito. Hii ni Habari Njema, Siyo Mbaya

Tabia zinazokubalika

Tuwafundishe watoto kuwa katika kila mahusiano, watu wote wanapaswa kuheshimiana. Iwe ni kwa kuheshimu hisia, maoni, au hata maamuzi ya mwingine. Heshima inaonesha thamani tunayowapa wengine, na pia jinsi tunavyojithamini sisi wenyewe. 

Katika kuwaelimisha hili tusisahau kuwatahadharisha kuwa makini na viashiria vya hatari vinavyoweza kujificha nyuma ya pazia la heshima, hasa linpokuja suala la mtoto kumuheshimu mtu mzima mwenye nia mbaya na heshima anayopewa.

Watoto wafahamu kuwa kila mtu ana haki ya kuweka mipaka kuhusu mwili wake, muda wake, au hisia zake. Kwa mfano, mtoto anaweza kuamua hataki kukumbatiwa, au hataki kushiriki katika mazungumzo fulani na hilo linapaswa kuheshimiwa. Tuwasisitize kuwa kusema “hapana” si udhaifu, bali ni ishara ya kuelewa na kuheshimu mipaka ya mwingine.

Tuwafundishe watoto kutambua urafiki wa kweli, ule ambao kila mtu anajisikia salama, kusikilizwa, na kuthaminiwa. Kama urafiki unamhusisha mtoto mmoja tu kutoa au kujinyima ili mwingine afaidike, basi huo sio uhusiano wenye usawa. Mahusiano yenye afya yanapaswa kuwa na usawa wa kiakili, kihisia, na kimatendo.

Tuwaelimishe watoto wetu umuhimu wa kuzungumza kwa uwazi bila woga au aibu. Ikiwa kuna jambo linamkwaza, asihofie kulisema kwa heshima. Mawasiliano ya aina hii hujenga uelewano mzuri na kusaidia kuzuia migogoro isiyohitajika.

SOMA ZAIDI: Leo Tujadili Namna Tunavyoweza Kukuza Watoto Wetu Kuwa Wasomaji Wazuri

Katika kila mahusiano yenye afya, kuna uaminifu. Tuwahimize watoto kuelewa kuwa kusema ukweli na kutegemeana kihisia kunaleta mshikamano. Pia, waelewe kuwa kuvunja uaminifu kunaweza kuumiza  hisia za mwingine na kuharibu mahusiano. 

Tabia zisizokubalika

Mtoto anapaswa kufahamu kuwa mtu yeyote anayemlazimisha afanye mambo asiyotaka, au anayemtaka awe naye muda wote hadi kupoteza uhuru wake binafsi, si rafiki mzuri. 

Hii ni ishara ya tabia ya udhibiti ambayo huweza kuendelea kuwa mbaya zaidi kadri muda unavyozidi kwenda na kuweza kumuweka anayedhibitiwa katika hali ya hatari ya kyfanyiwa ukatili na hata kupoteza uwezo wa kujiamini.

Kama mtu hataki kuelewa kuwa “hapana” ni jibu kamili na linalojitosheleza, au analazimisha jambo ambalo mtoto amekataa, hiyo ni ishara ya kukiuka mipaka. Tabia kama hizi ni hatari na tuwafundishe watoto wetu kuzitambua mapema na kujiepusha nazo.

SOMA ZAIDI: Tunawezaje Kuwasaidia Watoto Kujisomea, Kujitayarisha na Mitihani?

Mahusiano mazuri hayawezi kuwa na vitisho, kejeli, au dharau. Ikiwa mtoto ana rafiki anayemdhalilisha, au kumshusha thamani, kila wakati, huo ni unyanyasaji wa kihisia. Vilevile, kumpiga au kumvuta mtoto kwa nguvu ni unyanyasaji wa kimwili na hakuna uhusiano unaopaswa kuwa na tabia na matendo ya namna hii.

Wivu unaopitiliza unaweza kusababisha mtu kutaka kumiliki muda na maisha ya mwingine. tuwafundishe watoto kuwa, kuwa na uhuru binafsi ni jambo la kawaida na lenye afya na linapaswa kuheshimiwa. mahusiano yoyote yanayonyima uhuru si salama.

Tunawafundishaje watoto? 

Tuwe mfano wa kwanza wa kuigwa. Watoto hujifunza zaidi kwa kutazama kuliko  kusikia. Kama wazazi au walezi, tukiwa na mawasiliano yenye heshima, kupokeana kwa upendo, na kushughulikia migogoro kwa busara, watoto wetu wataiga na kujifunza kwa vitendo. 

Mazungumzo ya kila siku kuhusu hisia zao, mahusiano yao na rafiki zao, na yale ya ndugu wa familia na mitazamo yao kuhusu uhusiano ni fursa nzuri ya kujenga uelewa. Maswali kama, “Je, unajisikiaje unapokuwa na fulani?” au “Kuna kitu kinakufanya ujisikie vibaya kwenye urafiki wenu?” hujenga mazingira ya mazungumzo ya kina na ya kuaminiana.

SOMA ZAIDI: Siku ya Wanawake Duniani Itukumbushe Kuwafundisha Watoto Thamani ya Usawa na Haki

Hadithi au vipindi vya runinga vinaweza kutoa mifano halisi ya mahusiano mazuri na mabaya. Baada ya kutazama, tuwaulize watoto maswali kama, “Unadhani huyu mhusika alitendewa haki?” au “Kuna kitu ungependa kifanyike tofauti?” Mazungumzo kama haya huimarisha fikra zao za kijamii na namna ya kujenga na kuimarisha mahusiano bora.

Ni muhimu watoto wetu wajifunze kuweka mipaka yao mapema. Tuwahimize wajifunze kusema “hapana” bila kujisikia vibaya pale wanapokuwa hawakubaliani na jambo au tabia fulani, na kuwaeleza wengine hisia zao kwa ujasiri. Hili ni somo muhimu litakalowasaidia hata ukubwani.

Katika dunia ya sasa, mahusiano mengi hujengwa au kuendelezwa kupitia mtandao. Tuwafundishe kuwa hata mtandaoni kuna mipaka, heshima na faragha ni muhimu, na mtoto anapaswa kuwa makini na mtu au watu anaoshirikiana nao. 

Dalili za hatari kama vile kutumiwa picha zisizofaa, kurubuniwa, au kushinikizwa kutoa taarifa binafsi, kuombwa kukutana ana kwa ana zinapaswa kuchukuliwa kwa uzito mkubwa, kutolewa taarifa na kuchukuliwa tahadhari.

Mazungumzo kuhusu mahusiano yenye afya yanapaswa kuwa sehemu ya malezi yetu ya kila siku. Kwa kuwafundisha watoto wetu misingi ya heshima, mipaka, na mawasiliano, tunawaandaa kuwa watu wanaoweza kuunda mahusiano yenye furaha na afya maishani mwao. Malezi haya ni zawadi itakayowasaidia katika hatua zote za maisha kutoka utoto, ujana, hadi utu uzima.

Makala hizi za malezi huandaliwa na C-Sema, shirika lisilo la kiserikali linalojikita katika kuendeleza na kulinda haki za watoto Tanzania. Kwa maoni na ushauri, wapigie kwenye simu namba 116, ambayo ni maalumu kwa huduma za mtoto. Huduma hii haitozi malipo toka mitandao yote nchini. Vilevile, unaweza kuwapata kupitia kurasa za Facebook: Sema Tanzania, X: @SemaTanzania, na kupitia tovuti yao www.sematanzania.org.